Inleiding

“Bent u beledigd als ik je tegen u zeg? Dat is niet de bedoeling, maar in mijn taal is er geen onderscheid tussen u en jij. Wij spreken iedereen aan met ‘you’.”

We hoeven niet zo ver te gaan om verschillen tussen culturen te ontdekken. Sterker nog, binnen hetzelfde dorp zijn er al verschillen. Maar we kopen allemaal brood bij dezelfde bakker, en dat gaat goed. Het gaat ook goed op de werkvloer. Met een beetje uitleg en een beetje begrip.

Werk jij in Rotterdam? Dan ontmoet je mensen uit meer dan 180 verschillende culturen. Reden genoeg voor misverstanden. Misverstanden, geen onwil of aangeboren brutaliteit. Dat is fijn, want misverstanden kan je oplossen.

Daar helpt dit document bij, maar met zo veel verschillen lukt dat natuurlijk niet voor alle situaties. Dit is dan ook geen volledig overzicht, het geeft handvatten. En je bent slim genoeg om die toe te passen op jouw eigen situatie.

Hoe werkt dit document?

Dit document is voor werkgever en werknemer. De tekst is gericht op de werknemers, want zij moeten een extra drempel overwinnen. Daarom krijgen zij een extra zetje.

Je kunt sommige tips gebruiken voor solliciteren, maar daar is meer voor nodig. Uiteraard kan Samen bouwen we Rotterdam je daar ook bij helpen.

De onderwerpen hebben namen die verwijzen naar het gebruik. Dus zoek niet naar Diner of Lunch, maar kijk bij Eten. Zoek niet naar Aanspreken, maar kijk bij “U’ of “jij”.

Algemeen

De belangrijkste tip: doe mee. Dat is prettig voor iedereen. Jij wilt erbij horen en jouw collega’s willen graag dat jij erbij hoort. Dat kan alleen als iedereen meedoet. Dus doe gewoon mee.
Weet je iets niet zeker? Vraag het dan. Niemand is beledigd als je een vriendelijke vraag stelt.

“U” of “jij”, “Jan” of “meneer Jansen”
“Meneer Jansen, mag ik u wat vragen?” of “Jan, weet jij dat?” is afhankelijk van het bedrijf. Kies daarom de veilige weg en begin met “u” en “meneer Jansen”. Je gesprekspartner geeft zelf wel aan of “jij” en “Jan” ook goed zijn. Is je collega net zo oud als jij en doen jullie hetzelfde werk, dan zijn “Jan” en “jij” natuurlijk prima.

Tip voor werkgever
Engels en Arabisch hebben geen aparte beleefdheidsvorm, zoals “u” in het Nederlands. In die talen wordt iedereen op dezelfde manier aangesproken. Voor sprekers van die talen is het moeilijk om het verschil tussen de vormen te leren. Leg uit wat gebruikelijk is in uw bedrijf, daarmee voorkomt u irritatie.

Hand geven
In Nederland kijk je elkaar in de ogen als je een hand geeft. Ook als de ander ouder is of je baas is. Misschien heb jij geleerd dat je dan omlaag moet kijken, maar in Nederland doe je dat juist niet. Ben je een vrouw en mag je van je geloof geen hand geven aan een man? Zeg dat dan en maak een knikje met je hoofd ter begroeting. Ben je een man en wil een vrouw jou een hand geven? Neem die dan aan, want haar geloof verbiedt het niet.

Tip voor werkgever
Een hand geven, we doen het dagelijks, vaak vele malen. Daarom denken we er niet bij na en zijn we zo geschokt als iemand anders reageert dan we verwachten. Bijvoorbeeld als iemand u niet aankijkt, of zelfs geen hand geeft. Wees niet beledigd, in sommige culturen mag een vrouw geen hand geven aan een man, of mag je iemand niet aankijken die ouder is of een hogere functie heeft. Bespreek de situatie met uw medewerker. Stel bijvoorbeeld een alternatieve begroeting voor, een hoofdknik of een uitgesproken begroeting.

Alcohol
In Nederland is alcohol heel gewoon. Niet als je werkt natuurlijk, maar wel daarbuiten. Als je bij elkaar komt met collega’s, wordt er vaak alcohol geschonken. Maar niet voor iedereen. Sommige mensen drinken liever iets anders. De een vindt het niet lekker, de ander mag geen alcohol van zijn geloof. Dat hoef je natuurlijk aan niemand uit te leggen als je dat niet wilt.

Tip voor werkgever
Veel moslims drinken geen alcohol uit geloofsovertuiging. Het enige wat u daaraan kunt doen, is zorgen voor voldoende non-alcoholische dranken. U hoeft het onderwerp niet uitgebreid te bespreken, maar u kunt bij een aankondiging laten weten dat er alcohol en non-alcoholische dranken worden geschonken.

Eten
Heb jij eetvoorschriften? Je bent niet de enige. Jij wilt halal, hij wil vegetarisch, zij wil glutenvrij, enzovoorts, enzovoorts. Er zijn heel veel voorschriften, daarom zijn er ook bijna altijd oplossingen.
In de kantine is het makkelijk: vraag gewoon wat er in het eten zit. Mag je het niet? Dan kies je wat anders. Vind je niets? Zeg dat tegen je baas of de kantinebeheerder.

Tip voor werkgever
Ieder geloof heeft voorschriften voor dagelijkse zaken, zoals eten. Het voedsel van een jood moet kosjer bereid zijn, het voedsel van een moslim halal. Vraag uw medewerkers naar deze voorschriften, dan kunt u er rekening mee houden.

Eten 2
Hoe eet jij thuis? Met mes en vork, met vork en lepel, met stokjes? Dat kan vaak ook op je werk. Maar niet alles kan. Bij eten horen manieren. Wil je meedoen, pas je dan aan bij de manieren op je werk. Kijk wat je collega’s doen, dan ontdek je vanzelf wat de gewoonte is.

Tip voor werkgever
Iedere cultuur heeft eigen eetgewoontes. De meeste gewoontes zitten elkaar niet in de weg: je stoort elkaar niet als de een eet met mes en vork en de ander met stokjes. Maar eten is ook een belangrijk onderdeel van een cultuur. Een afwijkende gewoonte die stoort, kan dan snel leiden tot ergernis. Wees alert op opmerkingen die wijzen op verstoring en bespreek de situatie met de betrokkenen.

Feest
Op ieder bedrijf is wel eens een feest. Wat doe je dan? Meedoen natuurlijk. Krijgt iemand een cadeau, bijvoorbeeld voor een jubileum, dan zamelt een van je collega’s daarvoor geld in. Doe mee, het hoort erbij. Eten en drinken horen er ook bij. Wacht niet tot het feest, maar vertel vooraf wat jij wel en niet mag eten en drinken. Dan kan de organisator daar rekening mee houden.

Tip voor werkgever
Maak er een echt feest van, zo veel extra werk vraagt dat niet. Inventariseer op tijd de voorschriften voor eten en drinken van de medewerkers en zorg dat iedereen kan meedoen en genieten,

Feliciteren
Er zijn veel redenen voor een feest, zoals een verjaardag of een geboorte. We feliciteren de jarige of de nieuwe vader of moeder, en vaak geven we die ook een cadeau. Het is de gewoonte dat alle collega’s geld geven, en samen een cadeau kopen. Een collega zal je vragen of je mee wilt doen. Dat hoeft niet, maar het is wel de gewoonte.

Tip voor werkgever
Is er een feest op de zaak en wordt er ‘met de pet rondgegaan’? Die gewoonte is misschien niet overal bekend. Leg het daarom even uit aan uw medewerker en vertel wat er verwacht wordt. Vertel ook hoe groot een gemiddelde bijdrage is, want de verwachtingen hiervoor kunnen sterk verschillen per cultuur. Maak ook duidelijk dat een bijdrage geen verplichting is. Heeft u medewerkers met weinig financiële mogelijkheden? Denk dan eens aan een personeelspot, een “lief en leed-pot”, waaruit bij speciale gelegenheden een cadeau wordt gekocht.

Trakteren
Gefeliciteerd! Je bent jarig, je hebt een kind gekregen, of je hebt een andere reden om te trakteren. In Nederland is dat heel gewoon: heb je iets te vieren, dan trakteer je je collega’s. Vaak met iets lekkers bij de koffie. Ben jij Jehova getuige? Dan trakteer je niet. Ook goed.

Tip voor werkgever
Trakteren is feestelijk als iedereen mee kan doen. U kunt daarbij helpen met een overzicht van de eet- en drinkregels van uw medewerkers. Sommigen hebben een voedselintolerantie, anderen hebben religieuze voorschriften. Met een actueel overzicht kan iedereen daar eenvoudig rekening mee houden.

Ramadan en vasten
Moet jij vasten voor je geloof? Bijvoorbeeld tijdens de ramadan. Vertel het je collega’s, dan begrijpen ze waarom je niet eet of drinkt in de pauzes. En ze begrijpen dan ook waarom je niet meedoet wanneer iemand trakteert. Praat er ook over met je baas. Misschien kan hij helpen, bijvoorbeeld door je werktijd aan te passen. Jij weet natuurlijk precies wanneer je moet vasten. Je baas weet dat misschien niet, dus vertel het op tijd.

Tip voor werkgever
Vasten is zwaar. Zeker in de zomer, als de dag lang is en de temperatuur hoog. Als het werk het toelaat, kunt u uw medewerker helpen. Bijvoorbeeld door iemand in te delen in de nachtdienst, of door iemand in te delen bij werk in een schaduwrijke omgeving. Denk ook aan de sfeer op het werk, want uw medewerker kan in deze periode extra prikkelbaar zijn.

Bidden
Als je gelovig bent, wil je waarschijnlijk bidden. Bespreek het met je baas als je moet bidden tijdens je werk. Bespreek het ook als je rituele handelingen moet verrichten, zoals wassen. Bidden mag niet ten koste van je werk gaan. Je doet het voor jezelf, dus het is je eigen tijd. Verdwijn niet zomaar van je werkplek als je gaat bidden. Vertel het eerst even aan de collega’s met wie je samenwerkt.

Tip voor werkgever
Sommige gelovigen hanteren strikte voorschriften voor het gebed. Bespreek dit onderwerp met uw medewerker en wees duidelijk over de mogelijkheden. Bidden is een private keuze en het werk mag er niet onder lijden, maar in goed overleg kunt u samen een oplossing vinden.

Taal
Op je werk spreek je Nederlands, ook met collega’s uit hetzelfde land. Wen daaraan, want het is erg belangrijk. Bij gevaar wil je elkaar helpen en dat kan alleen als je elkaar verstaat. Bovendien sluit je jezelf buiten als je je eigen taal spreekt. Je collega’s vinden dat niet leuk. Gebruik geen straattaal. Die taal hoort echt alleen op straat, niet op je werk.

Tip voor werkgever
Is uw medewerker de Nederlandse taal nog niet vaardig? Misschien kunt u helpen, bijvoorbeeld met een taalcoach: een medewerker die de taal wel goed spreekt en die bereid is een collega te helpen. Heeft u regels voor de taal op uw bedrijf? Als u ze nog niet heeft, stel ze dan op en maak ze duidelijk aan uw medewerkers bij het intakegesprek.

In de groep
Koffiepauze, personeelsfeest, bedrijfsvoetbal: je doet het allemaal samen met je collega’s. Doe er aan mee want het hoort erbij, dus jij hoort er ook bij.
Je hoeft natuurlijk niet aan alles mee te doen. Misschien kan je niet voetballen, maar dan kan je altijd nog komen kijken. En hou je niet van koffie? Dan neem je thee of iets anders. Maakt niet uit, we noemen het toch koffiepauze. Waar het om gaat, is dat je meedoet. Dus praat ook mee. Blijf niet stil in een hoekje zitten. In Nederland praat iedereen mee, mannen en vrouwen, jong en oud.

Tip voor de werkgever
In sommige culturen is er een scheiding tussen geslachten en leeftijdsgroepen. De ouderen voeren het woord en de jongeren luisteren toe. Als u uitlegt wat in uw bedrijf de gewoonte is, voelen uw medewerkers zich beter thuis.

Vakantie en vrije dagen
Lekker: vakantie of een dagje vrij. Je hebt recht op vrije dagen, maar je moet ze wel bespreken met je baas. Je kunt niet zomaar een dag vrij nemen. Wil je een vrije dag, of wil je op vakantie? Vraag het op tijd aan je baas. Hij moet ervoor zorgen dat het werk door kan gaan. Dus misschien kan hij je niet missen op die dag. Vraag het daarom op tijd. Je hebt ook verplichte vrije dagen, zoals Kerstmis en nieuwjaarsdag. Vraag je baas welke dagen verplichte vrije dagen zijn. Het omgekeerde geldt ook: jouw baas kent misschien niet de bijzondere dagen van jouw geloof. Wil je vrij zijn op zo’n dag? Vertel hem dat dan op tijd.

Tip voor de werkgever
Leg de voorwaarden voor vrije dagen en vakantie goed uit bij de indiensttreding. Dat voorkomt onenigheid, zeker als uw medewerker extra lang op vakantie wil, bijvoorbeeld voor familiebezoek. Vertel ook welke dagen verplichte vrije dagen zijn, die zijn niet bij iedereen bekend. Vraag ook naar bijzondere feestdagen van de cultuur van uw medewerker.

Dokter
Ben je ziek of geblesseerd? Dan moet je naar de dokter. Bel even naar je werk, dan weten ze dat je later komt. Moet je naar de dokter tijdens je werk? Bespreek het even met je baas en zoek samen een tijd waarop je even weg kunt.

Tip voor de werkgever
Voor doktersbezoek gelden natuurlijk dezelfde regels voor alle medewerkers. Dat geldt echter niet voor de gebeurtenissen tijdens zo’n bezoek. In de spreekkamer van een bedrijfsarts kunnen culturele normen ineens een probleem worden. En dat kan ook als er een ongeval gebeurt. Bespreek deze situaties daarom al tijdens het intakegesprek met uw medewerker.

Weigeren
Nederlanders zeggen wat zij denken. Als een Nederlander iets niet wil, dan zegt hij dat. Misschien vindt jij dat wel onbeleefd, of onvriendelijk. Maar wees niet beledigd, want Nederlanders doen het niet omdat ze jou niet aardig vinden. Ze doen het tegen iedereen, want ze vinden het duidelijk.

Tip voor de werkgever
In sommige culturen wordt een verzoek niet direct geweigerd. U vraagt iets en de ander zegt ja. Maar er gebeurt niets, dus u vraagt het weer, en de ander zegt weer ja. Maar, u raadt het al, er gebeurt niets. Er zal ook niets gebeuren, want de ander wil het niet. In zijn cultuur is het echter onbeleefd om rechtstreeks te weigeren. Deze gewoonte kunt u niet eenvoudig veranderen. Probeer daarom dit gedrag te herkennen en houd er rekening mee voor een volgende gelegenheid.

Werktijden
Nederlanders zijn stipt: als jouw werk om 8 uur begint, dan ben je te laat als je om 8 uur binnenkomt. Je moet echt om 8 uur met je werk beginnen. Pauzes zijn verplicht, maar ze horen niet bij je werktijd. Je mag niet doorwerken tijdens de pauze, om eerder naar huis te kunnen.

Tip voor de werkgever
Westerlingen worden zenuwachtig als ze vijf minuten te laat zijn. Dat geldt niet voor iedere cultuur. Wees duidelijk naar uw medewerker. Leg uit wat u verwacht met betrekking tot aanvang en beëindiging van de werktijd en de pauzes.

Schade
Er gaat wel eens iets kapot tijdens je werk. Vertel dat zo snel mogelijk aan je baas, dan kunnen jullie het samen oplossen. Als je het niet vertelt, verlies je vertrouwen.

Tip voor de werkgever
Iedereen vindt het moeilijk om zijn baas te vertellen dat hij iets heeft vernield tijdens het werk. Als uw medewerker zich erg afhankelijk voelt, zal die drempel nog hoger zijn. Steun uw medewerker. Leg uit wat u verwacht, vertel dat niemand schuld heeft aan een echt ongeluk en dat niemand daarvoor ontslagen wordt.

Bovenstaand overzicht is niet volledig, maar wij willen natuurlijk wel zo compleet mogelijk zijn. Dus als je iets mist, laat het ons dan weten. Mail naar info@samenbouwenrotterdam.nl dan help je ons weer een stapje verder.